اثر تغییر کاربری اراضی بر شکل های فسفر آلی و معدنی فسفر در خاک های لسی منطقه توشن استان گلستان

شکل های فسفر و پویایی آن در خاک می تواند تا حدود زیادی تحت تأثیر عملیات و مدیریت کشاورزی قرار گیرد. این مدیریت ها اغلب باعث ایجاد تغییرات فاحشی در پوشش گیاهی، تولید بیومس، مواد آلی خاک و چرخه عناصر غذایی در اکوسیستم می شود. قابلیت دسترسی فسفر برای گیاه به توزیع نسبی شکل های مختلف شیمیایی آن بستگی دارد. هدف از این تحقیق، بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر شکل ها و توزیع فسفر معدنی و آلی با استفاده از روش عصاره گیری دنباله ای بود. بدین منظور از چهار کاربری (جنگل، مرتع، باغ زیتون، زمین کشاورزی)، بر پایه طرح کاملاً تصادفی با 4 تکرار نمونه برداری تصادفی صورت گرفت. نتایج نشان داد که مقدار فسفر کل، فسفر کل آلی و فسفر کل معدنی و نیز شکل های مختلف فسفر آلی و معدنی در اثر تغییر کاربری تغییرات معنی داری داشت. تغییر کاربری از جنگل به زمین کشاورزی موجب افزایش معنی دار فسفر معدنی در تمامی شکل ها (فسفر لبایل، فسفر نامحبوس، فسفر محبوس در اکسیدهای آهن و آلومینیوم، فسفات های کلسیم محلول و فسفات های کلسیم کم محلول) و کاهش معنی دار فسفر آلی در تمامی شکل ها (فسفر لبایل، فسفر نسبتا لبایل، فسفر آلی غیر لبایل و فسفر غیر لبایل بسیار مقاوم) شد. بیشترین تغییرات را فسفر معدنی لبایل از خود نشان داد، به گونه ای که میزان فسفر لبایل معدنی در اثر تغییر کاربری از 75/1 در اراضی جنگلی به 01/13 میلی گرم در کیلوگرم در اراضی زراعی تغییر یافت که نشانگر افزایش حدوداً 8 برابری نسبت به شاهد(کاربری جنگل) بود. در بین شکل های فسفر آلی، فسفر غیر لبایل بسیار مقاوم بیشترین مقدار تغییر را داشت به گونه ای که حدود 4 برابر و از 32/72 میلی گرم در اراضی جنگلی به 27/17 میلی گرم در کیلوگرم در اراضی زراعی کاهش یافت. همچنین در اثر تغییر کاربری اراضی از اراضی جنگلی به اراضی زراعی میزان فسفر موجود در توده زنده میکروبی حدود 8 برابر کاهش یافت. این نتایج بیانگر کاهش شکل های مقاوم و افزایش شکل-های لبایل در اثر تغییر کاربری بوده است. نتایج این پژوهش نشان داد که تغییر کاربری اراضی تأثیر قابل توجهی بر مقدار ذخایر فسفر خاک دارد. با کاهش ذخایر نسبتا مقاوم و مقاوم فسفر در خاک توانایی خاک در عرضه فسفر قابل دسترس کاهش یافته و از قدرت باروری و حاصلخیزی خاک در دراز مدت کاسته می شود. واژه‎های کلیدی: تغییر کاربری، جزءبندی فسفر، عصاره گیری دنباله ای، فسفر معدنی و آلی.